▎تقویت مهارت خودکارآمدی برای دانش‌آموزان و دانشجویان

▎مقدمه

خودکارآمدی به معنای اعتقاد به توانایی فرد برای انجام کارها و دستیابی به اهداف است. این مفهوم که توسط بندورا (1977) معرفی شد، نقش کلیدی در موفقیت تحصیلی و اجتماعی نوجوانان و جوانان دارد. خودکارآمدی می‌تواند به عنوان یک عامل تعیین‌کننده در انتخاب اهداف، تلاش برای رسیدن به آن‌ها و مقابله با چالش‌ها عمل کند (Bandura, 1997). در این مقاله، به بررسی روش‌های تقویت مهارت خودکارآمدی در دانش‌آموزان و دانشجویان خواهیم پرداخت و راهکارهای عملی برای مشاوران تحصیلی ارائه ی‌دهیم.

▎اهمیت خودکارآمدی

تحقیقات نشان داده‌اند که خودکارآمدی بالا می‌تواند به افزایش عملکرد تحصیلی، کاهش اضطراب و بهبود سلامت روان کمک کند (Schunk, 1991). به عنوان مثال، دانش‌آموزانی که به توانایی‌های خود ایمان دارند، معمولاً در مواجهه با مشکلات تحصیلی بهتر عمل می‌کنند و از شکست‌ها درس می‌گیرند (Zimmerman, 2000). بنابراین، تقویت خودکارآمدی در این گروه سنی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

▎راهکارهای تقویت خودکارآمدی

▎1. تعیین اهداف قابل دسترس

یکی از روش‌های مؤثر در تقویت خودکارآمدی، تعیین اهداف مشخص و قابل دسترس است. مشاوران می‌توانند با کمک دانش‌آموزان و دانشجویان، اهداف کوتاه‌مدت و بلندمدت را شناسایی کرده و آن‌ها را به مراحل کوچکتر تقسیم کنند. این کار باعث می‌شود تا افراد احساس موفقیت بیشتری داشته باشند و اعتماد به نفس آن‌ها افزایش یابد (Locke & Latham, 2002).

▎2. آموزش مهارت‌های حل مسئله

آموزش مهارت‌های حل مسئله یکی دیگر از راهکارهای تقویت خودکارآمدی است. مشاوران می‌توانند با ارائه تمرینات عملی، دانش‌آموزان را تشویق کنند تا استراتژی‌های مختلفی را برای حل مشکلات خود به کار ببرند. این مهارت‌ها نه تنها به افزایش خودکارآمدی کمک می‌کند بلکه توانایی مقابله با چالش‌ها را نیز افزایش می‌دهد (D’Zurilla & Nezu, 2007).

▎3. تقویت تفکر مثبت

تفکر مثبت و مدیریت احساسات می‌تواند تأثیر زیادی بر خودکارآمدی داشته باشد. مشاوران باید به نوجوانان آموزش دهند که چگونه افکار منفی را شناسایی و با افکار مثبت جایگزین کنند. تکنیک‌های مانند مدیتیشن و تمرینات تنفسی می‌تواند در این زمینه مفید باشد (Seligman, 2006).

▎4. فراهم کردن تجارب موفق

تجربه موفقیت یکی از قوی‌ترین عوامل در تقویت خودکارآمدی است. مشاوران باید فرصت‌هایی را برای دانش‌آموزان فراهم کنند تا در فعالیت‌های مختلف شرکت کنند و احساس موفقیت را تجربه کنند. این فعالیت‌ها می‌تواند شامل پروژه‌های گروهی، مسابقات علمی یا هنری باشد (Bandura, 1997).

▎5. الگوهای مثبت

وجود الگوهای مثبت در زندگی نوجوانان می‌تواند تأثیر زیادی بر خودکارآمدی آن‌ها داشته باشد. مشاوران باید با معرفی افراد موفق و الهام‌بخش، نوجوانان را ترغیب کنند تا از تجربیات آن‌ها بهره‌برداری کنند. این الگوها می‌توانند شامل معلمان، والدین یا حتی شخصیت‌های عمومی باشند (Schunk & Zimmerman, 2008).

▎6. حمایت اجتماعی

حمایت اجتماعی از طرف خانواده، دوستان و معلمان می‌تواند به تقویت خودکارآمدی کمک کند. مشاوران باید به نوجوانان یادآوری کنند که در مواقع نیاز، از دیگران کمک بگیرند و روابط مثبت اجتماعی را تقویت کنند (Cohen & Wills, 1985).

▎نتیجه‌گیری

تقویت مهارت خودکارآمدی در دانش‌آموزان و دانشجویان یک فرآیند چندجانبه است که نیازمند همکاری مشاوران، معلمان و خانواده‌هاست. با استفاده از روش‌های مطرح شده، مشاوران می‌توانند به نوجوانان کمک کنند تا اعتماد به نفس بیشتری پیدا کنند و توانایی‌های خود را شناسایی کنند. در نهایت، این تلاش‌ها می‌تواند منجر به موفقیت تحصیلی و اجتماعی بیشتر نوجوانان شود.

▎منابع انگلیسی:

1. 1. Bandura, A. (1997). Self-efficacy: The exercise of control. New York: W.H. Freeman.
2. 2. Cohen, S., & Wills, T. A. (1985). Stress, social support, and the buffering hypothesis. *Psychological Bulletin*, 98(2), 310-357.
3. 3. D’Zurilla, T. J., & Nezu, A. M. (2007). Problem-solving therapy: A positive approach to clinical intervention. New York: Springer Publishing Company.
4. 4. Locke, E. A., & Latham, G. P. (2002). Building a practically useful theory of goal setting and task motivation: A 35-year odyssey. *American Psychologist*, 57(9), 705-717.
5. 5. Schunk, D. H. (1991). Self-efficacy and academic motivation. *Educational Psychologist*, 26(3), 207-231.
6. Schunk, D. H., & Zimmerman, B. J. (2008). Motivation and self-regulated learning: Theory, research, and applications. New York: Routledge.

▎منابع فارسی:

در زیر چند منبع معتبر فارسی در مورد خودکارآمدی و تقویت آن در دانش‌آموزان و دانشجویان آورده شده است:

1. 1. قلی‌زاده، م. (1393). *خودکارآمدی و ارتباط آن با عملکرد تحصیلی دانش‌آموزان مقطع دبیرستان.* پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران.
2. 2. حسینی، س. (1395). *بررسی تأثیر آموزش مهارت‌های حل مسئله بر خودکارآمدی و عملکرد تحصیلی دانش‌آموزان.* فصلنامه پژوهش‌های تربیتی، 12(2)، 45-62.
3. 3. خانی، م. (1397). *تأثیر آموزش تفکر مثبت بر خودکارآمدی دانشجویان.* مجله روانشناسی و علوم تربیتی، 8(3)، 123-140.
4. 4. نیکوکار، م. (1396). *نقش حمایت اجتماعی در افزایش خودکارآمدی دانش‌آموزان.* مجله روانشناسی اجتماعی، 10(1)، 75-88.
5. 5. سعیدی، ر. (1394). *تحلیل رابطه بین خودکارآمدی و انگیزه تحصیلی در دانش‌آموزان.* فصلنامه مطالعات اجتماعی در آموزش و پرورش، 6(2)، 98-115.

این منابع می‌توانند به شما کمک کنند تا بیشتر با مفهوم خودکارآمدی و روش‌های تقویت آن در زمینه‌های تحصیلی آشنا شوید.