عبور از طوفان غم

راهنمای ساده برای خانواده‌های آسیب‌دیده حادثه اِسکِله‌ی رجایی بندرعباس

(توضیح: این مقاله با هدایت و راهبری Dr.Unik و همکاری جمعی از مُشاوِران و مُتِخصصین در حوزه روانشناسی تهیه و تدوین شده است.)

مقدمه: وقتی زندگی ناگهان سخت می‌شود

حادثه تلخی که در اِسکِله‌ی رجایی اتفاق افتاد، دل همه ما را به درد آورد. این اتفاقات ناگهانی نه تنها باعث غم و اندوه می‌شوند، بلکه اضطراب و نگرانی زیادی هم برای خانواده‌ها ایجاد می‌کنند. به‌خصوص خانواده‌هایی که فرزندان دانش‌آموز یا دانشجو دارند، دغدغه تازه‌ای پیدا می‌کنند:
چطور در این شرایط سخت، به فرزندانشان کمک کنند که برای امتحان‌ها آماده شوند؟

در این نوشته می‌خواهیم به زبان ساده، نکاتی بگوییم که کمک کند خانواده‌ها بتوانند در این روزهای سخت، هم آرامش بیشتری پیدا کنند و هم به درس و آینده فرزندانشان توجه کنند.

بخش اول: وقتی داغداریم و ضربه روحی خورده‌ایم، چه واکنش‌هایی طبیعی است؟

اتفاق‌های ناگهانی مثل انفجار یا تصادف‌های بزرگ باعث دو نوع آسیب روحی می‌شوند:

• داغدیدگی (غم از دست دادن عزیزان)
• ضربه روحی یا ترومای روانی (ترس و شوک از اتفاق بد)

واکنش‌های طبیعی به این شرایط می‌تواند شامل این موارد باشد:

• احساساتی مثل شوک، انکار، عصبانیت، غم عمیق، ترس، اضطراب یا احساس گناه.
• مشکلات بدنی مثل خستگی زیاد، بی‌خوابی یا پرخوابی، سردرد یا دل‌درد.
• مشکلات فکری مثل حواس‌پرتی، گیجی، سختی در تصمیم‌گیری یا فکر کردن زیاد به حادثه.
• تغییرات رفتاری مثل دوری کردن از دیگران، بی‌حوصلگی یا بی‌علاقگی به کارهای روزمره.

نکته مهم: این واکنش‌ها طبیعی هستند و نشانه ضعف یا بیماری نیستند. هر کسی به سبک خودش با این غم و شوک روبرو می‌شود.

بخش دوم: چرا غم و شوک روی درس خواندن اثر می‌گذارد؟

وقتی مغز در حالت استرس و ناراحتی شدید قرار می‌گیرد، توانایی تمرکز، یادگیری و حافظه کاهش پیدا می‌کند. برای دانش‌آموزان و دانشجویان این یعنی:

• سخت درس خواندن و زود حواس پرت شدن
• فراموش کردن مطالبی که قبلاً یاد گرفته‌اند
• بی‌انگیزگی و ناامیدی
• خستگی زیاد
• استرس درباره امتحان‌ها یا آینده

یادتان باشد: این مشکلات، طبیعی هستند. مهم این است که با درک این وضعیت، راه‌هایی پیدا کنیم که به فرزندانمان کمک کنیم بهتر با آن کنار بیایند.

بخش سوم: چه کارهایی می‌توانیم انجام بدهیم تا بهتر با این شرایط کنار بیاییم؟

✅ اجازه بدهید احساسات بیان شوند: بگذارید بچه‌ها گریه کنند، ناراحت باشند یا درباره ترس‌ها و غم‌هایشان صحبت کنند. پنهان کردن احساسات فقط اوضاع را بدتر می‌کند.

✅ مراقب بدن باشید: خواب کافی، غذای سالم و کمی ورزش ملایم مثل پیاده‌روی کمک زیادی به روحیه می‌کند.

✅ برنامه روزانه داشته باشید: حتی یک برنامه ساده مثل ساعت مشخص خوابیدن و بیدار شدن، می‌تواند حس نظم و کنترل ایجاد کند.

✅ با دیگران حرف بزنید: در جمع خانواده، دوستان یا کسانی که می‌توانند همدلی کنند، صحبت کردن خیلی کمک‌کننده است.

✅ از اخبار بد دوری کنید: تماشای مداوم اخبار مربوط به حادثه اضطراب را بیشتر می‌کند. بهتر است میزان دیدن اخبار را کم کنید.

✅ تمرین آرامش و حضور در لحظه: تمرین‌های ساده مثل نفس عمیق کشیدن یا مدیتیشن کوتاه می‌تواند آرامش‌بخش باشد.

✅ اهداف کوچک تحصیلی تعیین کنید: توقع نداشته باشید همه چیز مثل قبل باشد. روزانه هدف‌های کوچک بگذارید، مثلاً خواندن ۱۰ صفحه درس.

✅ مطالعه کوتاه ولی مؤثر: روش پومودورو (۲۵ دقیقه مطالعه + ۵ دقیقه استراحت) خیلی کمک می‌کند.

✅ از معلم یا مُشاوِر کمک بگیرید: شرایط فرزندتان را به مسئولان مدرسه یا دانشگاه بگویید تا در صورت امکان حمایت بیشتری دریافت کنید.

✅ مطالعه گروهی (اگر ممکن بود): با دوستان یا همکلاسی‌ها درس خواندن، هم از لحاظ روحی و هم تحصیلی مفید است.

✅ و اگر مشکلات خیلی شدید شد: حتماً از مُشاوِر یا روانشناس کمک بگیرید. این کار نشانه شجاعت است، نه ضعف.

بخش چهارم: خانواده‌ها و جامعه چطور می‌توانند کمک کنند؟

• همدلی کنید: فقط گوش دهید. گاهی نیاز نیست نصیحت کنید، فقط شنیدن کافیست.
• صبور باشید: ترمیم روحیه زمان می‌برد. انتظار نداشته باشید فرزندتان زود خوب شود.
• محیط خانه را آرام نگه دارید: بحث‌های بی‌دلیل نکنید و فضا را امن نگه دارید.
• به خودمراقبتی تشویق کنید: اهمیت خواب، تغذیه و ورزش را به بچه‌ها یادآوری کنید.
• با مدرسه در تماس باشید: کمک گرفتن از مدرسه یا دانشگاه گاهی می‌تواند خیلی مفید باشد.

جامعه هم می‌تواند با کارهایی مثل تهیه غذا، کمک به نگهداری بچه‌های کوچکتر یا ارائه مُشاوِره‌ی رایگان به خانواده‌ها، بار این سختی را کمتر کند.

بخش پنجم: تاب‌آوری یعنی چه و چطور ساخته می‌شود؟

تاب‌آوری یعنی بتوانیم با سختی‌ها کنار بیاییم و قوی‌تر شویم.
این مهارت با تمرین، حمایت، و عبور از همین بحران‌ها ساخته می‌شود.
هر قدم کوچک – از درس خواندن گرفته تا حرف زدن درباره احساسات – یعنی یک گام به سمت قوی‌تر شدن.

نتیجه‌گیری

حادثه ناگوار اِسکِله‌ی رجایی بندرعباس، زخمی عمیق بر پیکر جامعه و به ویژه خانواده‌های داغدار و آسیب‌دیده برجای گذاشته است. درک پیچیدگی‌های سوگ و تروما، پذیرش واکنش‌های طبیعی، و استفاده از راهبردهای مؤثر برای کنار آمدن با آن‌ها، اولین گام‌ها در مسیر التیام هستند.

برای دانش‌آموزان و دانشجویان عزیز در آستانه امتحانات، این دوران چالش‌برانگیزتر است. مهم است که بدانید احساس دشواری در تمرکز و مطالعه کاملاً طبیعی است. با واقع‌بینی در مورد اهداف تحصیلی، تقسیم وظایف به بخش‌های کوچک، استفاده از حمایت خانواده و نهادهای آموزشی، و مهم‌تر از همه، اولویت دادن به سلامت روان خود، می‌توانید این دوره را پشت سر بگذارید.

به خاطر داشته باشید که شما در این مسیر تنها نیستید. حمایت خانواده، دوستان، جامعه و متخصصان سلامت روان، منابع ارزشمندی هستند که می‌توانند به شما در عبور از این طوفان یاری رسانند. جستجوی کمک تخصصی نشانه ضعف نیست، بلکه نشانه هوشمندی و شجاعت است.

امیدواریم با همدلی، صبوری و استفاده از راهنمایی‌های علمی، خانواده‌های محترم حادثه‌دیده بتوانند این دوران سخت را تاب آورده و فرزندان عزیزشان با حمایت و درک مناسب، بتوانند مسیر تحصیل و آینده خود را با امید و تاب‌آوری ادامه دهند. برای همه آسیب‌دیدگان آرزوی سلامت و برای بازماندگان صبر و آرامش داریم.

منابع:

[1] Worden, J. W. (2009). *Grief Counseling and Grief Therapy: A Handbook for the Mental Health Practitioner*. Springer Publishing Company

[2] Stroebe, M., & Schut, H. (1999). The two-track model of bereavement: A review. *Omega: Journal of Death and Dying*, 39(4), 267-287

[3] American Psychiatric Association. (2013). *Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5th ed.)*. Arlington, VA: Author.

[4] National Institute of Mental Health (NIMH). (Last Updated: 2022).

[5] Arnsten, A. F. T. (2009). Stress signaling pathways that impair prefrontal cortex function.

[6] Tedeschi, R. G., & Calhoun, L. G. (2004). Posttraumatic growth: Conceptual foundations and empirical evidence.

[7] Keng, S. L., Smoski, M. J., & Robins, C. J. (2011). Effects of mindfulness on psychological health: A review of empirical studies.

[8] Foa, E. B., Keane, T. M., Friedman, M. J., Cohen, J. A., & Galovski, T. (Eds.). (2009). *Effective treatments for PTSD: Practice guidelines from the International Society for Traumatic Stress Studies*.

[9] Shapiro, F. (2018). *Eye Movement Desensitization and Reprocessing (EMDR) Therapy, Third Edition: Basic Principles, Protocols, and Procedures*.

[10] Southwick, S. M., Bonanno, G. A., Masten, A. S., Panter-Brick, K., & Yehuda, R. (2014). Resilience definitions, theory, and challenges: Informs and extends translational scientific efforts. *Development and Psychopathology*, 26(4pt2), 875-88 Definitions of Resilience: An Historical Review and a View Toward the Future. *Psychological Bulletin*, 138(4), 613–637.